دعای روز هشتم
«اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي فِيه رَحْمَةَ الأَيْتَامِ وإِطْعَامَ الطَّعَامِ وإِفْشَاءَ السَّلامِ وصُحْبَةَ الْكِرَامِ بِطَوْلِكَ يَا مَلْجَأَ الآمِلِينَ».
ترجمه: «خدایا در این ماه ترحم بر یتیمان، رساندن خوراک به بی نوایان، آشکار کردن سلام و همنشینی با نیکان را به ما روزی فرما، سوگندت میدهم به جایگاه بلندت در فضیلت و بخشش ای پناهگاه آرزومندان».
پیام اول: ترحم به بی پدران
ترحم به بی پدران تنها دلسوزی درونی و رقت قلب نسبت به آنان نیست، بلکه هدف و مقصود از این عنوان کمک کردن و یاری رساندن به آنان و رهایی بخشیدن آنان از رنج بی پدری با کمک مالی و روحی و جز آن است، چنانکه خداوند در مقام سرزنش از کسانی که آنان را در تنگنای روزی دنیا قرار داده و از خدا گله دارند فرمود: «كَلاَّ بَلْ لا تُكْرِمُونَ الْيَتِيم». (سوره الفجر، ۱۷).
« نه چنان است [که شما میپندارید،؛ بلکه] شما يتيم را گرامى نمىداريد».
و در آیه دیگر فرمود: «فَأَمَّا الْيَتِيمَ فَلا تَقْهَرْ». (سوره الضحی، ۹).« پس يتيم را ميازار».
علی علیه السلام نیز در آن هنگام که ضربت خورده و در بستر مرگ قرار گرفته بود در وصیت به دو پسرش حسن و حسین علیهم السلام و دیگر بازماندگانش فرمود: « اللَّه اللَّه فِي الأَيْتَامِ فَلَا تُغِبُّوا أَفْوَاهَهُمْ – ولَا يَضِيعُوا بِحَضْرَتِكُمْ». (نهج البلاغه، نامه ۴۷).
«خدا را خدا را در نظر بگیرید در مورد یتیمان، پس در رساندن خوراک به دهانهای آنان نوبت قرار ندهید».
ترحم به یتیمان به این معنی توفیقی بزرگ است که باید آن را از خدا بخواهیم.
پیام دوم: رسیدگی به بی نوایان
رسیدگی به بی نوایان از سنتهای مهم اسلامی به ویژه در ماه مبارک رمضان است، که در یکی از دعاهای مشترک روزهای ماه رمضان میخوانیم: «اللهم اغن کلّ فقیر، اللهمّ اشبع کلّ جانع، اللهمِّ اکس عریان، اللهم اغض دین کلّ مدین». یعنی «خداوندا هر نیازمندی را بی نیاز و هر گرسنه ای را سیر گردان و هر برهنه ای را بپوشان و بدهکاری هر بدهکاری را بپرداز».
پیام بسیار روشن این دعا که هر روز خوانده میشود این است که انسان روزه دار برای استجابت این آن خود نیز گامی بر دارد، و آن دستگیری از بی نوایان است که با انفاق مال به آنان فراهم میگردد.
پیام سوم: اطعام به مردم
چه خوب است که اطعامهای فراوانی که در این ماه انجام میگیرد در مسیر درست هدایت میشد، بر سر سفره افطارها بیچارگان، بی نوایان و تهی دستان مینشستند، ولی افسوس که غالبا چنین نیست، بلکه افرادی به مهمانی افطار دعوت میشوند که غالبا طعم گرسنگی را نچشیده و درد بی نوایان را احساس نمیکنند.
درست است که به اطعام و افطار در این ماه سفارش فراوان شده و برای آن پاداشهای الهی در نظر گرفته شد؛ ولی باید توجه داشته باشیم که حکمت این نوع سفارشات و بار کردن پاداشها پر کردن خلأهای جامعه است، از اینرو باید توجه داشته باشیم که به چه کسانی افطاری بدهیم، و به این آیه قرآن نیز نوجه کنیم: «لِلْفُقَراءِ الَّذِينَ أُحْصِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ لا يَسْتَطِيعُونَ ضَرْباً فِي الْأَرْضِ يَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِياءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِيماهُمْ لا يَسْئَلُونَ النَّاسَ إِلْحافاً وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيم». (البقره، ۲۷۲).
«اين صدقات از آن بينوايانى است كه خود را در طاعت حق محصور كردهاند و در طلب قوت ناتوانند و آن چنان در پرده غافلند كه هر كه حال ايشان نداند پندارد كه از توانگرانند. آنان را از سيمايشان مىشناسى كه به اصرار از كسى چيزى نخواهند. و هر مالى كه انفاق مى كنيد خدا به آن آگاه است».
پیام چهارم: آشکار کردن سلام
یکی از برنامه های سازنده و بسیار مهم اخلاقی اسلامی این است که مسلمانان در هنگام برخورد با یکدیگر سلام کنند و با گفتن حمله «سلام علیک» سلامتی یکدیگر را خواهان باشند، اگرچه آغاز کردن به سلام از مستحبات مؤکد است، ولی پاسخ دادن به سلام دیگری از واجبات الهی و ترک آن از گناهان است، تا آنجا که اگر مسلمانی در حال نماز باشد و مسلمان دیگر بر او سلام کند، بر نماز گزار واجب است در همان آن اذکار نماز را متوقف کرده و به سلام آن شخص پاسخ بدهد.
خداوند در قرآن سفارش کرده است تا به سلام دیگران پاسخی بهتر بدهیم: «وَ إِذا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ حَسيبا». (سوره النساء ۸۶).
«چون شما را به درودى نواختند به درودى بهتر از آن يا همانند آن پاسخ گوييد. هرآينه خدا حسابگر هر چيزى است».
چنانکه تحیت اهل بهشت در بهشت با گفتن «سلام» است: «دَعْواهُمْ فيها سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ وَ تَحِيَّتُهُمْ فيها سَلامٌ وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمينَ ». (یونس، ۱۰).
«در آنجا دعايشان اين است: بار خدايا تو منزهى. و به هنگام درود، سلام مىگويند. و پايان دعايشان اين است: سپاس خداى را، آن پروردگار جهانيان».
پیام پنجم: همنشینی با نیکان
همنشینی با نیکان برنامه ای دیگر از برنامه های خوب اسلام است، زیرا انسان باید در نشست و برخاستهای خود به گونه ای رفتار کند که موجب رشد و کمال او گردد و او را از لغزشها و سقوط در وادی هلاکت دور گرداند، از اینرو باید در انتخاب همنشین و دوست و رفیق دقت فراوان داشته باشد، چنانکه امير المؤمنين عليه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه واله فرمود: «انظروا من تحادثون؟ فإنه ليس من أحد ينزل به الموت إلا مثل له أصحابه ( ۲ ) إلى الله إن كانوا خيارا فخيارا وإن كانوا شرارا فشرارا ، وليس أحد يموت إلا تمثلت له عند موته ». (الکافی، ج ۲، ص ۱۳۸، کتاب العشره، باب من یجب مصادقته و مصاحبته، ح ۳).
«بنگريد: كه با چه كسى هم صحبت هستيد؟ زيرا هيچ كس نيست كه مرگش فرا رسد جز آنكه يارانش در پيش خدا در برابرش مجسم شوند ، اگر از نيكان باشد نيكانند (وبدانها شاد شود) واگر از بدان باشد بد هستند (و بداند كه به سرنوشت آنان دچار شود) وهيچ كس نيست كه بميرد وهنگام مرگش در برابر او مجسم نشود».
و از آنجا که شناختن نیکان صادق از دورویان و مدعیان نیکی گاهی دشوار است، از اینرو در دعای امروز از خدا درخواست میکنیم تا ما را با نیکان و نیکو کاران همنشین گرداند.
و سرانجام خدا را با وصف «پناه آرزومندان» یاد میکنیم.
دعای روز نهم
«اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِي فِيه نَصِيبا مِنْ رَحْمَتِكَ الْوَاسِعَةِ واهْدِنِي فِيه لِبَرَاهِينِكَ السَّاطِعَةِ وخُذْ بِنَاصِيَتِي إِلَى مَرْضَاتِكَ الْجَامِعَةِ بِمَحَبَّتِكَ يَا أَمَلَ الْمُشْتَاقِينَ».
ترجمه: «خداوئدا در این ماه مرا از رحمت فراکیرت بهره ای عنایت فرما، و مرا با دلیلهای روشن راهنما باش، و پیشانی مرا گرفته و به سوی آنچه که جامع رضایتهای تو است بکشان، به حق دوستیت ای آرزوی مشتاقان».
پیام اول: بهره مندی از رحمت خدا
رحمت به معنای مهرورزی و بخشایشگری از اوصاف فعلیه خداوند متعال است، آن هم به گونه فراگیر که در دنیا همه پدیده ها را در بر میگیرد، و هم در آخرت به صورت آمرزش و گذشت از گناهان تنها مؤمنان را شامل میشود، و آنچه از رحمت فراگیر خداوند از او درخواست میکنیم مربوط به روز رستاخیز است، بدیهی است کسی که خواهان چنین رحمتی از خداوند باشد باید زمینه های آن را در خود فراهم آورد، یعنی باید ایمانی درست و محکم و کرداری هماهنگ با باورها و سخنانی هماهنگ با اندیشه های درست داشته باشد.
پیام دوم: برخورداری از برهان خدا
برهان در فرهنگ قران و روایات و دعاها به معنای نشانه شناخت خدا است، بسیار روشن است که برای شناخت خدا نشانه های فراوان و بی شمار در جهان وجود دارد، سعدی سروده است:
برگ درختان سبز در نظر هوشیار هر ورقش دفتر از معرفت کردگار
و در شعر عربی که در عصر جاهلیت سروده شد و پیامبر صلی الله علیه و آله آن را درست ترین شعر جاهلیت توصیف کرده همان مضمون شعر فارسی آمده است:
و فی کل شیء له آیة تدل علی أنه واحد
یعنی: «در هر چیزی نشانه ای بر توحید و یکتایی خدا وجود دارد».
و فیلسوف سبزواری نیز سروده است:
هو الذی اختفی لفرط نوره الظاهر الباطن فی ظهوره
یعنی: «او کسی است که به خاطر شدت روشنی پنهان است، او در ظهورش هم ظاهر و هم باطن است و با حس درک نمی شود».
چنانکه انسان در برابر آفتاب نمی تواند چشمان خود را مستقیما به آن خیره کند، و چشم توانایی مستقیم آن را ندارد و سبب آن ناتوانی و ضعف دید چشم و شدت نور خورشید است، در حالی که نور آفتاب نور طبیعت است، ولی نور خدا نور واقعی و ما وراء طبیعت و همه ذرات جهان را در بر دارد و آنچنان از شدت و قوت برخوردار است که وجود او از دیدگاه طبیعی ما پنهان است و ما را یارای درک او با ابزار مادی و حواس طبیعی نیست، جز اینکه دل را صاف نموده و صیقل بدهیم و آن را برای دریافت نور حق قابلیت ببخشسیم و برای رسیدن به این مطلوب خود او نیز مدد بجوییم.
پیام سوم: تحصیل رضایت خدا
از وظایف ما مخلوقات به دست آوردن رضایت خداوند است، این رضایت چگونه و از چه راهی فراهم میشود؟ چیزی است که باید به قران کریم و احادیث معصومین علیهم السلام مراجعه نماییم، تا وظایفمان برای تحصیل رضایت او را تشخیص داده و به آنها عمل کنیم، و باید دست دعا بلند کنیم و از خدا نیز بخواهیم تا ما را در این تکلیف مهم هدایت نماید.
و سرانجام خدا را با وصف «آرزوی مشتاقان» میسناییم.
دعای روز دهم
«اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي فِيه مِنَ الْمُتَوَكِّلِينَ عَلَيْكَ واجْعَلْنِي فِيه مِنَ الْفَائِزِينَ لَدَيْكَ واجْعَلْنِي فِيه مِنَ الْمُقَرَّبِينَ إِلَيْكَ بِإِحْسَانِكَ يَا غَايَةَ الطَّالِبِينَ».
ترجمه: «خدایا مرا در این ماه از توکل کنندگان بر خودت و از رستگاران و مقربان نزد خودت قرار بده، به حق احسانت ای هدف نهایی خواهنددگان».
پیام اول: توکل بر خدا
«وکلتُ الأمرَ الیه» یعنی کار را به او واگذار نموده و به او اکتفا کردم، «وکیل» بر وزن فعیل به معنای مفعول است، چون کسی است که کار به او واگذار میشود.(فیومی، المصباح المنیر، ص ۶۷۰).
بنا براین توکل بر خدا به معنی واگذار کردن کارها به او است، اگرچه در انتخاب وکیل از میان انسان در جایی است که شخص ناتوان بوده و دیگری را وکیل خود میگیرد، ولی در مورد خداوندی که به ما توانایی های فراوان عطا فرموده است به این معنی نیست که ما کاملا نا توانیم، بلکه به این معنی است که ما با یاری او باید همه تلاش خود را برای انجام وظایف خود به کار بگیریم و با این حال به یاری او نیز چشم بدوزیم، نه اینکه دست از تلاش و کوشش کشیده و منتظر یاری او باشیم، زیرا خدا فرمود: « يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ وَ يُثَبِّتْ أَقْدامَكُم». (سوره محمد، ۷).
«اگر خدا را یاری کند شما را یاری میکند و گامهای شما را استوار می‌گرداند».
البته با ملاحظه تلاش و کوشش اینگونه نباشد که دستیابی به نتیجه را محصول تلاش خود بداتیم، بلکه نتیجه آن را از خدا بخواهیم و – چنانکه حقیقت چنین است – به او منتسب بدانیم، و به خلق خدا چشمداشتی نداشته باشیم، چنانکه از امام رضا علیه السلام در باره حد توکل پرسیدند، در پاسخ فرمود: «لا تخاف سواه». (فقه الرضا، ص ۳۵۸).«اینکه جز خدا از کسی نترسی».
حافظ سروده است:
تکیه بر تقوا و دانش در طریقت کافری است راهرو گر صد هنر دارد توکل بایدش
مرحوم دیلمی – از علمای بزرگ شیعه – در این باره نوشته است:
بدانید که جای توکل در قلب است، و از جای خود حرکت کردن در جستجوی رفاه و سعادت با توکل ناسازگار نیست، زیرا خدا به همانگونه که به توکل فرمان داده به حرکت نیز فرمان داده است، در آنجا که فرمود: «هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولاً فَامْشُوا فِي مَناكِبِها وَ كُلُوا مِنْ رِزْقِهِ وَ إِلَيْهِ النُّشُور». (سوره الملک، ۱۵).
«اوست كه زمين را رام شما گردانيد. پس بر روى آن سير كنيد، و از رزق خدا بخوريد. چون از قبر بيرون آييد به سوى او مىرويد». و مرد بیابانی به مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله داخل شد، پیامبر صلی الله علیه وآله به او فرمود: «آیا پاهای شترت را بسته ای؟» گفت: نبسته ام و بر خدا توکل نموده ام، پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود: «پاهای شترت را ببند و بر خدا توکل کن».
مولوی حدیث پیامبر صلی الله علیه وآله را اینگونه به نظم در آورده است:
گفت پیغمبر به آواز بلند با توکل زانوی اشتر ببند
در این ماه خودسازی از خدا بخواهیم تا ما را از توکل کنندگان واقعی قرار بدهد.
پیام دوم: رستگاری
«فوز» به معنای دستیابی به خیر و رهایی از شر و بدی است(فراهیدی، العین، ج ۲، ص ۲۸۹)، و مقام فائزان (رستگاران) نزد خداوند مقامی رفیع است، زیرا خداوند اهل بهشت را از فائزان خوانده و فرموده است: «أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمُ الْفائِزُون» (الحشر، ۲۰). و علی علیه السلام با همه عبادتها و هجرت و جهاد و قهرمانیهای بی نظیر در صدر اسلام که داشته است، هیچ گاه خود را با وصف «فوز» متصف نکرد، جز در مسجد کوفه در آن هنگام که شمشیر ابن ملجم بر فرق او فرود آمد، در آن هنگام گفت: «فُزتُ و ربِّ الکعبةِ»؛ یعنی «سوگند به خدای کعبه رستگار شدم».
ما در دعای امروز چنین مقام بلندی را از خدا درخواست میکنیم، و به طور طبیعی کسی که که از ته دل چنین دعایی را در پیشگاه خدا دارد باید خود را برای آن آماده و شایسنگی لازم را در خود فراهم آورد، آنگونه که خدا فرمود: «وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ يَخْشَ اللَّهَ وَ يَتَّقْهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْفائِزُون». (النور ۵۲).
«و كسانى كه از خدا و پيامبرش فرمان مىبرند و از خدا مىترسند و پرهيزگارى مىكنند، رستگارانند».
و سرانجام خدا را با وصف «هدف نهایی درخواست کنندگان» میستاییم.
دعای روز يازدهم
«اللَّهُمَّ حَبِّبْ إِلَيَّ فِيه الإِحْسَانَ وكَرِّه إِلَيَّ فِيه الْفُسُوقَ والْعِصْيَانَ وحَرِّمْ عَلَيَّ فِيه السَّخَطَ والنِّيرَانَ بِعَوْنِكَ يَا غِيَاثَ الْمُسْتَغِيثِينَ».
ترجمه: «خدایا در این ماه نیکی را محبوب من گردان و مرا از فسق و نافرمانی بیزار و خشم و آتش دوزخ را بر من حرام فرما! سوگندت میدهم به یاریت ای پناه و دادرس دادخواهان».
پیام اول: احسان
واژه حَسَن یه معنای نیکی در برابر زشتی و قبح (ابن درید، جمهرة اللغه، ج ۱، ص ۵۳۵)، و إحسان به دو معنا است: ۱. برخوردار کردن دیگری از نعمت؛ ۲. نیکرفتاری، (راغب، مفردات قرآن، ص ۲۳۶).
در دعای امروز از خدا میخواهیم تا اِحسان را محبوب ما گرداند، و آنگاه که قرآن را نگاه میکنیم سه گونه نیکی را از آیات آن می‌فهیم:
اول: نیکی در سخن گفتن با دیگران، که با بهترین سخن انجام میپذیرد، در آنجا که فرمود:
«وَ قُلْ لِعِبادي يَقُولُوا الَّتي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّيْطانَ يَنْزَغُ بَيْنَهُمْ إِنَّ الشَّيْطانَ كانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوًّا مُبيناً». (سوره الاسراء، ۵۳).
«و به بندگان من بگو كه با يكديگر به بهترين وجه سخن بگويند، كه شيطان در ميان آنها فتنهگرى میکند، زيرا شيطان آدمى را دشمنى آشكار است».
دوم: نیکی در عمل، که با انجام دادن کارهای خوب و پسندیده انجام میپذیرد و از اهداف آفرینش شمرده میشود: وَ هُوَ الَّذي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ في سِتَّةِ أَيَّامٍ وَ كانَ عَرْشُهُ عَلَى الْماءِ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلا». (سوره هود، ۷).
«اوست كه آسمانها و زمين را در شش روز آفريد و عرش او بر روى آب بود. تا بيازمايد كدام يك از شما به عمل نيكوتر است».
و در باره سخن گفتن با اهل کتاب مانند یهودیان و مسیحیان فرمود: وَ لا تُجادِلُوا أَهْلَ الْكِتابِ إِلاَّ بِالَّتي هِيَ أَحْسَنُ إِلاَّ الَّذينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ». (سوره عنکبوت، ۴۶).
«با اهل كتاب، جز به نيكوترين شيوهاى مجادله مكنيد. مگر با آنها كه ستم پيشه كردند».
سوم: نیکی به دیگران که فرمود: وَ أَحْسِنْ كَما أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ وَ لا تَبْغِ الْفَسادَ فِي الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْمُفْسِدينَ». (القصص، ۷۷).
«و هم چنان كه خدا به تو نيكى كرده نيكى كن و در زمين از پى فساد مرو كه خدا فسادكنندگان را دوست ندارد».
در مورد نیکرفتاری به دیگران تا آنجا اهمیت دارد که خدا به ما فرمان داد تا بدی دیگران را با رفتار خوب و پسندیده پاسخ بدهیم: «ادْفَعْ بِالَّتي هِيَ أَحْسَنُ السَّيِّئَة». (المؤمنون، ۹۶). «سخن بد آنان را به هر نيكوترت مىآيد پاسخ گوى».
حافظ سروده است:
بر تو خوانم ز دفتر اخلاق آیتی در وفا و در بخشش
هر که بخراشدت جگر به جفا همچون کان کریم زر بخشش
در تفسیر آیه (إنا نراکَ من المحسنین) که از قول برادران یوسف علیه السلام به او نقل شده و معنای آن این است «ما تو را از نیکوکاران میدانیم» از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمود: “إنا نراك من المحسنين” قال: كان يوسع المجلس ويستقرض للمحتاج ويعين الضعيف». (اصول کافی ج ۲، ص ۶۳۷، کتاب العشره، باب حسن المعاشره، ح ۳).
«او [یوسف ع] برای واردین جا باز میکرد، به نیازمندان وام میداد و به ناتوانان کمک میکرد».
پیام دوم: ناخرسندی از فسق
«فسق» به معنای ترک فرمان خدا و نافرمانی از او است(الخلیل، العین، ج ۵، ص ۵۳)، فَسَقَ اعم از كفر و فراگيرتر از آن است و به كم و زياد گناهان هر دو واقع ميشود ولى بطورى كه معمول است فسق در گناهان زياد بيشتر بكار ميرود و در موارد فراوانی كه كلمه فَاسِق بكار ميرود مقصود كسى است كه نخست انجام دادن حكم شرع را ملتزم شده و به آن اعتراف و اقرار كرده، سپس تمام احكام يا بعض از آنها را تباه مىكند و به الزام و اقرار خويش وفا نمیکند.(راغب، مفردات قرآن، ص ۶۳۶).
بنا براین اگرچه از نگاه اهل لغت هر گناهی موجب فسق انسان میشود، ولی فقیهان شیعه ارتکاب گناهان کبیره و یا اصرار بر گناهان صغیره را موجب فسق میدانند، و در دعای امروز از خدا میخواهیم تا از هرگونه فسق (سخن یا رفتار خلاف فرمان خدا) و از هر گونه معصیت بیزار گردیم، و بدینوسیله ریشه فسق در ما ریشه کن گردد.
پیام سوم: حرام شدن خشم خدا
آن حرامی که برای انسان پسندیده است حرام شدن خشم و غضب خدا و گرفتار نشدن به آن است که پیش از این در شرح دعای روز ششم بیان نموده ایم.
و سرانجام خدا را با وصف «غیاث المستغیثین» یاد میکنیم و پیام آن این است که پناه و دادرس واقعی همه انسانها خدا است، تا آنجا که اگر انسان جز خدا را دادرس و پناه واقعی خود بداند به شرک دچار میشود، ولی اگر توسل و استغاثه به پیامبر صلی الله علیه و آله و یا یکی از امامان معصوم :داشته باشیم، نه از این جهت که آنان را مستقل بدانیم، بلکه از این جهت که آنان را واسطه فیض الهی بدانیم، و به و سیله آنان از خدا چیزی بخواهیم مانعی ندارد و موجب شرک نمیشود، از اینرو توسل به معنای صحیح با استغاثه به درگاه خدا منافات ندارد.
